Journalistiek-onderzoeker Erwin van t Hof publiceerde laatst een interessante paper over de groeiende rol van journalistieke fondsen (hiero te vinden). Die groei ontstond nadat in 2017 enigszins onverwacht een passage in het regeerakkoord van het kabinet-Rutte 3 opdook, die behelsde: we gaan jaarlijks 5 miljoen extra aan onderzoeksjournalistiek uitgeven. Want dat was te duur geworden voor media en dat was niet goed voor de democratie en zo meer.
Het idee sloeg aan. Het rijksgeld uit 2017 wordt verdeeld via het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (Fonds BJP) (FBJP). Maar sinds 2017 zijn er nog behoorlijk wat fondsen en ook behoorlijk wat geld bijgekomen, zowel voor onderzoeksjournalistiek als voor lokale en regionale journalistiek en voor een paar thema’s (met name klimaat en migratie). Het gaat om geld van lokale en regionale fondsen, van gemeenten en provincies die dachten: als de regering het kan, waarom wij dan niet? En van private fondsen als Stichting Democratie en Media, Limelight, Adessium, V-Ventures, het Gieskes Strijbis Fonds en nog een paar.
Omdat er nauwelijks bedragen in de paper stonden, omdat ik langs andere wegen (ik heb er een tijd een geadministreerd, ik vraag in allerlei verband soms wat aan etc.) wel eens iets met zulke fondsen van doen heb, en omdat het de afgelopen weken sowieso nou niet echt strandweer was, dacht ik: laat ik eens uitrekenen waar we het dan ongeveer over hebben, qua geld. Want dat er veel fondsen zijn en dat die enige gedachten hebben over hun nut en noodzaak (lees daarvoor die paper) is een ding, zolang het niet om serieus geld gaat doet dat er niet veel toe.
Maar het gaat wel om (redelijk) serieus geld. Het bedrag op de euro nauwkeurig achterhalen is lastig, bijvoorbeeld omdat private fondsen ook aan andere zaken dan journalistiek geld geven. Maar met een dagje Googlen en AI-en op jaarverslagen en beschikkingen kwam ik best een eind. Deels een enigszins verouderd eind, want niet alle betrokkenen hebben hun jaarverslag 2022 al gepubliceerd (boe!), maar niettemin: hier de eerste bevindingen.
Aan publieke middelen is er in Nederland voor Nederlandse journalistiek (er is ook een heel Europees circuit) in totaal ongeveer 8.2 miljoen beschikbaar. Dat komt beschikbaar via het Stimuleringsfonds en het FBJP (samen goed voor ongeveer 7 miljoen, aan hun jaarverslagen te zien) en 1.2 van een hele trits lokale en regionale fondsen. Waarschijnlijk is het bedrag overigens nog wat hoger, omdat de regering, inmiddels bij Rutte 4 aangekomen, in 2022 dacht: dat was leuk, met die onderzoeksjournalisten! We doen nog een rondje, van 2.4 miljoen (zie https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/06/07/extra-investering-in-lokale-en-onderzoeksjournalistiek). Bij het Stimuleringsfonds is dat rondje in het bovenstaande niet meegenomen, want van het Stimuleringsfonds kon ik het jaarverslag 2022 nog niet vinden. Waarschijnlijk is het dus zoiets als 9.5 miljoen. Het gaat dan om de beschikbare middelen overigens, niet al het geld gaat jaarlijks schoon op overal. Soms blijft er geld over. Hier en daar staan er daardoor wel wat reserves op balansen – niet zo veel dat iemand bang hoeft te zijn voor gemopper van de Algemene Rekenkamer overigens.
Daar komt van de private fondsen nog een behoorlijk bedrag bij. Daarvan is het exacte bedrag nog wat moeilijker te bepalen dan van belastinggeld-fondsen, doordat niet alle private fondsen in hun jaarverslag zetten wat ze aan wie geven of zelfs maar een jaarverslag hebben. Het gaat zeker om een paar miljoen (alleen Limelight Foundation deed in 2022 al 4 miljoen, zij het weer lang niet alleen voor journalistiek en ook lang niet alles in Nederland). We schatten het totaal van alle private fondsen daarom in op 4 miljoen per jaar gemiddeld.
Waar gaat dat geld dan naartoe? Wederom lastig exact te zeggen zonder er het soort tijd aan te besteden waarin je een proefschrift maakt. Maar globaal: het geld van het Stimuleringsfonds gaat naar media-organisaties, het overgrote deel van het geld van het FBJP gaat naar individuele journalisten, voor het overgrote deel freelancers, het geld van lokale en regionale fondsen gaat zowel naar deze individuele ‘makers’ als media-organisaties (die fondsen steunen beide, we schatten het in op 50/50), en het geld van private fondsen gaat vrijwel integraal naar media-organisaties.
Dus even over de duim:
- Al het geld van het FBJP en de helft van lokaal/regionaal gaat naar makers: 3.6 miljoen per jaar;
- Al het geld van het Stimuleringsfonds, de helft van lokaal/regionaal en al het private geld naar media-organisaties: 8.6 miljoen per jaar.
En wie zijn die media-organisaties dan, die het geld krijgen? Dat zijn niet in eerste instantie de DPG’s en Mediahuizen van deze wereld, maar allerlei lokale en regionale omroepen en online/printmedia en daarnaast onderzoekscollectieven als Investico – onderzoeksjournalisten, Lighthouse Reports, The Investigative Desk en Onderzoekscollectief Spit Dit laatste omdat nu eenmaal een flink deel van het geld beschikbaar is voor onderzoeksjournalistiek, en dat niet primair bedoeld is voor uitgevers (die profiteren vooral van het feit dat ze vanwege deze fondsen weinig hoeven te betalen voor producties, zoals Van ‘t Hof al vaststelde). Eigenlijk gaat dat deel van het geld dus ook naar makers: deze collectieven zijn doorgaans individuele journalisten die samen een stichting of iets dergelijks hebben opgezet.
Bij elkaar een dikke 12 miljoen, waarvan minimaal 8.2 publiek. Voor uw goede begrip: voor de regering in 2017 los ging was dat laatste bedrag ongeveer 1.7 miljoen (en het private deel was ook een stuk lager).
Er zit, voor de goede orde, een behoorlijke foutmarge in deze eerste bevindingen, vooral (doch niet uitsluitend) bij het bedrag van de private fondsen. Ik gok zo dat het wat meer is dan 4 miljoen. Maar corrigeer me gerust, ook met andere missers en omissies. Het zijn eerste bevindingen tenslotte. Kan per janjaap.heij@reportersonlne.nl
En ik zoek met alle plezier een keer precies uit hoe dat zit met de private fondsen, maar dat is een hels karwei dus dat doe ik alleen als iemand raadt wat het best gefinancierde onderzoekscollectief van Nederland is (die krijgen een flink deel van het private geld namelijk). Follow the Money en Vers Beton tellen niet mee, want dat zijn tegenwoordig meer mediamerken, en nog een hint: het is niet Investico.
Wordt vervolgd…